Dear younger brother Gautam,

Letters and faxes are now almost extinct. Now the use of social media like Facebook, WhatsApp and Blog has begun to convey the messages. Perhaps the dominance of the social media has been established. So now we also need to get upgraded, right?

I am writing this to you because you are going to come out of the cocoon. You have completed your school education and tomorrow you will enter any college. It would be absolutely correct to say that you have been in a very safe environment so far. However, there have been many experiences in it as you have studied in a hostel. I look very respectfully to the hostel's life because the hostel itself is a school where you live with students from different communities and live with the spirit of brotherhood by settling with their customs. But your life may have surrounded by books only in these days. And the institution where you have studied had dissociated you from society, so the viability of social life should not have come in your way yet.

But now it's time to get out of the classroom. College education and school education are very different. Now you are going to an environment where there is no security ... and that is the only life ... you can peer into yourself only in insecurity. But before starting this new start let me draw your attention to a few issues, which I have experienced and I think I should tell you. Friend, this time is that your blood is full of enthusiasm, every day new thoughts are striking in your head and if you look into the outside world, many things will take place in your eyes and you will feel that this should be changed. Every day, your perspectives about life will change. Every day a new truth will come in front of you. Many times you will be pleasantly surprised, many times you will get angry, often you will get hurt, you will also get disappointed. But at that time you have to make a decision, keeping calm mind and seeing what is appropriate to your present. At such times it may happen that you yourself believe alone, but the fact is that no one is alone, if you are with yourself.

For the past few months, you may be able to see the changes happening within you. Now your body is making all kinds of changes, within itself. Now every week you have to make a beard. Your sexual hormones are getting activated. You are feeling physical and emotional changes in the body. The college's free atmosphere and your physical changes will motivate you to attract the opposite sex. It is very common that when a girl comes within the radius of 60 cm of you and you gets a thrill in the body. There is a need to take care of such a time. Often the person you feel you are in love with may be nothing but a physical impulse. If these impulses get out of control, it can lead to bad results. It is not a bad thing, having a female friend is a wonderful phenomenon, but it is very important to recognize the relationship with her. Somewhere, it should not happen that the relationship gets mixed and it hurts you. Similarly, it is also very important to identify friends. It is not necessary that you have a whole lot of friends, it is important that you have friends who help you in your development. It is very important to manage relationships during these times. Not every relationship is right. It is important to know who is related to selfishness and who is connected with the heart and when the relationship breaks in an era of time, think about it before breaking the relationship. When we have a nail increased, we do not cut fingers, cut nails, but yes, if finger has gangrene, then finger should be cut. That means, when you talk about it, see if it is your fingertip's nail that increased or it is gangrene. It is very important to know when to stop, where to stop and from where to escape in relationships and situations. During this time you have to identify yourself. You have to find the subjects of your interest. It is not necessary that you get top marks in university exams, but it is essential that you learn how to use the education practically. Marks and ranks are never proof of your cleverness or skill. Education is not about pouring syllabus in your brain. Brother, get the sense of education that helps you fulfill your dreams and develop a personality that is useful to society.

Now leave these serious things. This is also the time to have fun. It is not necessary to study twenty-four hours. College is meant to make every kind of experience, but it is necessary to have good conscience. It is not necessary to sleep at 10:30 every night and wake up at 5 in the morning. Sometimes it is wonderful to chill all night, and on the next day, in the room of hostel, close the doors to darken it and enjoy the full day sleep. Sometimes, instead of taking a full dinner, it is fantastic to have Pepsi and Gopal making it mini party. You may not get the opportunity to have tea on roadside stalls with group of friends after college. The city you went to study, eat all the famous dishes of the city, go to the dark areas of the city and sometimes watch the last show in theatre and go back to hostel by walk... how sexy it is! Friend, these things will make the boundaries of your mind and thoughts bigger, your thoughts will be matured and your vision will become huge. During these things, you will find a friend with whom you can freely discuss, exchange ideas. And yes, one important thing - not forgetting to visit your city library. You did not visit your city library, which means that you did not recognize your city. Books are a part of our lives that must be ensured. I have learned that a lot can be learned from good films and good books.

During all these times you will make mistakes. You may show insanity many places, but be sure that we are with you. You're never alone. It is not a bad thing to make mistakes, but make sure you do not repeat it, learn from it. It is not necessary to live intelligently, it is necessary to keep your mind open and alive. All the things that I have told you is the nutshell of my good and bad experiences Brother! This is what I am writing should not be the load in your brain but it should be the light in your heart. You will learn all these things from experience.

Regards

In The Quest of a Nightjar

-Hareendra Baraiya

What got this fervor onto me, I remember not; what set me crazy after this, I know not: but I had to see the Nightjar in the day, in the heat of the day and that too without disturbing it. Usually, going about in thorny bushes of dry deciduous forests, unaware of the presence of this bird, a little far away something flies up from the ground suddenly and you then realize-that: was the elusive Nightjar which was as deceptive as ever. But I don’t want to see it that way. My eyes should discover it when it is sitting steady: This was the craze that set over me in the summer of 2015.

For those who don’t know about the Indian Nightjar (Family-Caprimulgidae): it’s a most wonderful bird commonly known in my homeland Gujarat as “Dashrathiyu”. In the darkness following the sunset it starts declaring its presence with a chak chak chakarrrrr call. When walking along at night, if you come across a pair of red eyes floating mid air, that, is your Nightjar. This bird, owning a length of 24 centimeter, is found in almost the entire state of Gujarat. Nature’s real marvel lies in this bird’s colours. Accustomed to sit on the ground and lower branches of trees, the colours of this bird merges so well with the background that it can’t be spotted very easily. Coloured grey and dusty, the Nightjar owns a golden neck and collar and a white patch on the sides of its neck. Its flat head and white ended tail immediately identifies it. Evolutionary pressures have endowed it with a wide buccal opening which enables it to catch insects on flight and the bristles around its beak aid in holding on to the insects. What’s bizarre is that this bird doesn’t make a nest at all. Like lapwings, it clears some part on the ground where it lays 2-3 creamish pink eggs.

Now, coming back to me. Following completion of my graduation, when admissions for postgraduate programs were still underway, I used to wander about in my village, observing birds. I had seen Nightjars before in my village but in the evening. I had not seen them sitting stable in their day time abodes. One evening it occurred to me that so many of these were visible at dusk and not a single could be seen in the day. This thought troubled me and I decided to find its day time abode.

Having decided so, I left home with a bag on my shoulders and ardor in my heart and a pair of binoculars and a field guide for company. It was a scorching summer and this bird breeds between February and September. So the probability of finding it at this time of the year was pretty high. Reaching the outskirts of the village, there were thickets of Acacia as far as eyes could see. I moved ahead looking everywhere with sharp, alert eyes. Sometimes a Dove or a Bulbul would peek out, a Francolin or a Lark would lurk about but the Nightjar remained as deceitful as ever. Walking along I sifted through borders of two more villages, but there was no sign of the Nightjar. That does not mean it was not there. Just that my untrained eyes were still learning and hence had not spotted it. That is nature’s scheme of working. Every bird and animal is endowed with such colours as to keep it hidden in its abode. Thus, it is hidden from predators. But I was no predator! Why would it not show itself to me? But nature does not discriminate and I could not catch sight of my quarry. In one day, I scoured the borders of four villages to no avail. This continued for a week. I guess it was my mistake: I had no proper acquaintance with this kind of search but hoping to learn along, I kept looking. All alone with only the borrowed binoculars and a rucksack with a field guide and bottle of water to keep company. Roaming around in the heat all day the straps of my bag left marks on my back and shoulders. For a fortnight, having to work on my farm, my quest got sidetracked. When I started again, I had a ten year old boy-the son of the owner of the neighboring farm-for company. The boy was curious to know where I go and what I did. We went through the same landscape. We were passing by the bottom of a hill, with the boy walking ahead of me in his own rhythm. I was lagging behind making observations. Suddenly something flew right next to the boy. I felt it should be a Nightjar, but could not find it. My patience was being tested. But after having looked this long, I was now adamant to see it. After some two to four days, I returned to the same spot. I scanned every rock at the bottom of the hill. Doing so, my eyes fell on the rocks surrounding the small check dams built to collect rain water and Eureka! Sitting there in the shadows of a rock was an Indian Nightjar. With its eyes half closed and peaceful stance it seemed to be worshipping the Lord and seeing it so was soothing to my eyes. I was, at last, successful in seeing a Nightjar after all these days of effort. In those days I used to use a Karbonn phone whose camera was not very good. I tried to take a photograph but the bird sitting almost 15 meters away could not be captured in the picture. But I wanted to take a picture after having had spent so much time after it. Then I got an idea to keep the lens of the camera in the eyepiece of the binoculars and take the photo but that again was very difficult. If the binoculars moved even a little bit, the bird was lost and when it was stable, the camera would not focus. At last, I took a video instead with the help of the binoculars. For this video of 30 seconds, I roamed for 20 days in scorching heat. But even today, the joy I feel on seeing that video is greater than any HD photo taken with my Nikon P900 camera.

Special Thanks to Aditi Prasad (aditiprasad9.blogspot.com)for translating it !

નાઈટજારની શોધ

એ ઝનુન ક્યાંથી આવ્યું એ યાદ નથી, એ ભૂત મારા પર શેમાંથી ભરાયું એ ખબર નથી રહી, પણ નાઈટજાર દિવસે જોવું છે, તડકામાં, ને એપણ એને કોઈ પણ પ્રકારનો વિક્ષેપ કાર્ય વગર. સામાન્ય રીતે એવું થતું હોય કે આ પક્ષીની હાજરીથી અજાણ તમે સુકા પાનખર જંગલમાં કે ઝાડી ઝંખરાવાળાં મેદાનમાં ફરતા હોવ ને અચાનક થોડાક જ દુરથી જમીન પરથી કશુક ઉડે ને ખબર પડે, આલ્લેલે...આ તો નાઈટજાર હતું અહીં, ને આપણને દેખાયું પણ નહિ. પણ, મારે એમ નથી જોવું, સ્થિર બેઠું હોય ત્યારે જ એના પર નજર પડવી જોઈએ -આવું ભૂત ૨૦૧૫ ના ઉનાળાના દિવસોમાં મારા પર સવાર થઇ ગયું.

જે લોકો આ પક્ષી વિષે નથી જાણતા એમને કહીશ કે આ અદ્ભુત પક્ષી છે જે ગુજરાતીમાં દશરથીયાના નામે ઓળખાય છે.  આમ તો સૂર્યાસ્ત પછી સહેજ જેવું અંધારું ઘેરાય એટલે દશરથીયાનો ચક ચક ચક ચકર્રર્ર.ર્ર.ર્ર એવો અવાજ એની હાજરી પુરાવી દે, ને રસ્તા પર ટોર્ચ લઈને ચાલતા હોવ તો હવામાં રાતીચોળ આંખો તરતી દેખાય તો માનો કે એ નાઈટજાર જ છે. ૨૪ સેન્ટીમીટરનું કદ ધરાવતું આ પક્ષી ગુજરાતમાં લગભગ બધે જ જોવા મળે છે. કુદરતની ખરી કમાલ એના રંગમાં છે. રંગ એવો છે કે જમીન પર અને વૃક્ષોની નીચી ડાળી પર  જ બેસવાને ટેવાયેલું આ પક્ષી બેક્ગ્રાઉન્ડની સાથે એટલું ઓતપ્રોત થઇ જાય કે જલ્દી દેખાય જ નહી,. રાખોડી ને ધૂળિયા રંગનું આ પક્ષી સોનેરી રંગની ગરદન અને કોલર ધરાવે છે અને ગળાના બાજુના ભાગે સફેદ ડાઘ ધરાવે છે. દેખાવમાં સહેજ સપાટ માથું અને સફેદ છેડાવાળી પૂછડી એને તરત ઓળખાવી દે. પ્રાકૃતિક હરીફાઈના પરિણામે એને પ્રમાણમાં પહોળી મોફાડ મળી છે જેથી હવામાં ઉડતા ઉડતા જ કિટકોને પકડી શકે, અને ચાંચની આસપાસના ટૂંકા પણ કડક વાળ એને કીટકો પકડી રાખવામાં મદદ કરે છે. અજાયબી એ છે કે આ પક્ષી માળો બનાવતું જ નથી. જમીન પર, ટીટોડીની જેમ જ, થોડોક ભાગ સાફ કરીને એમાં ક્રીમ ગુલાબી કલરના બે કે ત્રણ ઈંડા મુકે છે.

હા, તો હવે મારી વાત. B.Sc. પૂરું કરીને માસ્ટર્સ માટે પ્રવેશ પ્રક્રિયા ચાલતી હતી એ દરમિયાન મારા ગામની આસપાસ રખડતો, પક્ષીઓનું અવલોકન કરવા. સાંજના સમયે નાઈટજાર તો જોયેલા પણ દિવસે ક્યારેય જોયેલા નહિ, બેઠેલા. એક વખત સાંજે જ વિચાર આવ્યો કે અત્યારે આટલા દેખાય છે ને દિવસે એક પણ નહી? હવે આને દિવસે જ જોવા છે. નક્કી કરી લીધું ને ખભે કોથળો ને દેહ મોકળો એમ કરી નીકળી પડ્યો, બાઈનોક્યુલર અને પક્ષીઓની ફિલ્ડ ગાઈડ લઈને. ધખધખતો ઉનાળો હતો, પણ સાંભળેલું કે આ પક્ષી ફેબ્રુઆરીથી સપ્ટેમ્બર સુધીમાં પ્રજનન કરે છે એટલે અત્યારે મળી જાય એની શક્યતાઓ ઘણી હતી. ગામની બહાર નીકળીને સીમાડે પહોચ્યો, ધારું ને બાવળિયાની કાંટવાળા વિસ્તારમાં. ચકોર નજરથી બધે જોતો જોતો ચાલતો હતો પણ ક્યારેક કોઈ લાર્ક, બુલબુલ, હોલા ને તેતર દેખાઈ જતા પણ નાઈટજાર ક્યાંય ન મળે. ચાલતા ચાલતા એક બે ગામની ધારું ખુંદી નાખી પણ કોઈ પત્તો નહી. પત્તો નહી એમ તો ન કહેવાય, હશે તો ખરું જ, પણ હજી કેળવાતી આવતી મારી આંખો એણે જોઈ ન શકી. કુદરતની આ બેજોડ કરામત છે. દરેક પક્ષી અને પ્રાણીનેએના આવાસને અનુલક્ષીને એવો કલર જ પ્રદાન કર્યો કે એ જલ્દી નજરે ન ચડે, ને શિકારીથી બચી રહે, પણ હું ક્યાં શિકારી હતો? મને તો દેખાવું જોઈએ ને! પણ કુદરત તો બધા માટે સરખી, ન જ દેખાયું. એક દિવસમાં ગામની એક દિશાએ આવેલા ચારેક ગામની સિમો મળે છે એ ભાગ જોઈ નાખ્યો. આમ ને આમ એક અઠવાડિયું નીકળી ગયું. દોષ કદાચ મારો જ હતો. હું હજી પુરતો કેળવાયો નહોતો, પણ એમ જ શીખાતું જશે એમ કરીને ફરતો રહ્યો. સાથે કોઈ નહી, હું એક ને એક બાઈનોક્યુલર-ઉધાર માગેલું, બેગમાં ફિલ્ડ ગાઈડનું થોથું ને પાણી. અઠવાડિયામાં તડકામાં જ રખડવાને લીધે બેગના પટ્ટાએ ખભાનો ભાગ ને થોડી પીઠ કાળી કરી નાખી. પણ વાંધો નહી, પક્ષી તો જોવું જ છે, મળવું જ જોઈએ. વચ્ચે પાછું થોડું ખેતીનું કામ આવી ગયું એટલે આ શોધ ખોરંભે ચડી. પાછો પંદરેક દિવસ પછી નીકળી પડ્યો. એ જ લેન્ડસ્કેપમાં. આ વખતે મારા વાડી પડોશીનો દીકરો-નાનકડો, ૧૦એક વરસનો-સાથે હતો, એ માત્ર કુતુહલવશ સાથે આવેલો. અમે એક ધારની તળેટીમાંથી જતા હતા, એ મારી આગળ એની ધૂનમાં ચાલતો હતો. હું છેટે રહીને અવલોકન કરતો ચાલતો હતો. અચાનક એ છોકરાની બાજુમાંથી કશુક ઉડ્યું. ઉડીને ક્યાં ગયું એ કાંઈ ધ્યાન ન રહ્યું એનું. મને લાગ્યું કે નાઈટજાર હોવું જોઈએ, પણ મળ્યું નહી. હવે મારી ધીરજની કસોટી હતી. પણ સમય જતા જોવું જ છે એ નિશ્ચય દૃઢ થઇ ગયેલો. બે ચાર દિવસ ગયા પછી ફરી એ જ સ્થળે ગયો જ્યાં પેલા છોકરાના પગ પાસેથી કશુંક ઉડેલું. ધારની તળેટીનો એક એક પથ્થર હું તપાસતો હતો. મારી નજર ફરતી ફરતી ચોમાસામાં પાણી ભરાઈ રહે એટલા માટે બનાવેલા પાળાની ધારે પડેલા પથ્થરોમાં પડી. અને યુરેકા ! પથ્થરની આડશમાં એક નાઈટજાર બેઠેલું હતું. અધખુલી આંખોથી જાણે પ્રભુ સ્મરણ કરતું હોય એમ શાંત મુદ્રામાં એણે જોઇને આંખોને ટાઢક વળી. આટલા દિવસોની મહેનત પછી નાઈટજાર જોવામાં હું સફળ થયો હતો. એ વખતે હું કાર્બન નો ફોન વાપરતો, જેનો કેમેરા કાંઈ બળવાન નહોતો. મેં ફોટોગ્રાફ લેવાની કોશિશ કરી પણ આશરે ૧૫ મીટર દુર બેઠેલું નાનકડું પક્ષી એમાં ઝીલાયું નહી. પણ ફોટોગ્રાફ તો લેવો જ છે, આટલા દિવસો ગાળ્યા છે આની પાછળ તો. પછી આઈડિયા આવ્યો કે બાઇનોક્યુલરના આઈપીસમાં કેમેરાનો લેન્સ રાખીને ફોટો લઇ લઉં. પણ એમાં ય ખરી મુસીબત હતી. બાઇનોક્યુલર સહેજ હલી જાય એટલે નાઈટજાર તો ખોવાઈ જ જતું હતું, ને મળે ત્યારે કેમેરો ફોકસ નહોતો કરતો. છેવટે, મોબાઈલમાં વિડીયો રેકોર્ડીંગ ચાલુ કર્યું ને બાઇનોક્યુલરની મદદથી વિડીયો ઉતાર્યો. આ ૩૦ સેકંડના વિડીયો માટે ૨૦ દિવસ હું ફર્યો, ધોમ તડકામાં. પણ આજે પણ એ વિડીયો જોવ છું ત્યારે જેટલો આનંદ થાય છે એટલો આનંદ આજે મારા નીકોન P૯૦૦ કેમેરાથી લીધેલા HD ફોટોઝ જોવાથી નથી થતો. 

કોલેજમાં પ્રવેશી રહેલા નાના ભાઈને મોટાભાઈ તરફથી એક પત્ર.

કોલેજમાં પ્રવેશી રહેલા નાના ભાઈને મોટાભાઈ તરફથી એક પત્ર.

પ્રિય અનુજ ગૌતમ,

પત્રો અને ફેક્સનો જમાનો હવે લગભગ ખતમ થઇ ગયો છે. હવે સંદેશાઓ પહોચાડવા માટે ફેસબુક, વ્હોટસ એપ અને બ્લોગ જેવા સોશિયલ મીડિયાનો ઉપયોગ વધવા માંડ્યો છે. કદાચ વર્ચસ્વ સ્થાપાઈ ગયું છે એનું. તો હવે આપણે પણ અપગ્રેડ થવું રહ્યું હેં ને !

હું તને આ એટલા માટે લખી રહ્યો છું કે હવે તું કોશેટામાંથી બહાર આવીશ. તે તારું શાળાકીય શિક્ષણ પૂરું કરી લીધું છે અને આવતીકાલે તું કોઈ મહાવિદ્યાલયમાં દાખલ થઈશ. એવું કહેવું સાવ સાચું રહેશે કે તું અત્યાર સુધી સાવ જ સલામત વાતાવરણમાં હતો. જો કે ત્યાં પણ તે ઘણાં અનુભવો કર્યા હશે કારણ કે તું હોસ્ટેલમાં રહીને ભણ્યો છે. હું હોસ્ટેલની ની જિંદગીને ખુબ આદરથી જોઉ છું કારણ કે હોસ્ટેલ પોતે એક શાળા છે જ્યાં તમે અલગ અલગ સમાજમાંથી આવેલા વિદ્યાર્થીઓ સાથે રહો છો અને તેમની રીતભાતો સાથે સમાધાન કરીને ભાઈચારાની ભાવનાથી જીવો છો. પણ તારી અત્યાર સુધીની જિંદગી કદાચ પુસ્તકોની વચ્ચે જ પસાર થઇ છે. અને તું જ્યાં ભણ્યો છે એ સંસ્થાએ તને સમાજથી વિખુટો પડી દીધો હતો, એટલે સામાજિક જીવન ની જે વ્યવહારિકતા આવવી જોઈએ એ તારામાં હજી ન આવી હોય તેવું બની શકે.

પણ હવે સમય છે ક્લાસ રૂમમાંથી બહાર નીકળવાનો. કોલેજનું શિક્ષણ અને સ્કુલનું શિક્ષણ ખુબ જ અલગ છે. હવે તું એવા વાતાવરણમાં જઈ રહ્યો છે, જ્યાં બિલકુલ સલામતી નથી...અને એ જ તો જિંદગી છે...અસલામતીમાં જ તમે તમારી જાતની અંદર ડોકિયું કરી શકો. પણ આ નવી શરૂઆત કરતા પહેલા થોડા મુદ્દાઓ તરફ તારું ધ્યાન દોરી દઉં, જે મેં અનુભવ્યું છે અને મને લાગે છે કે મારે તને કહેવું જોઈએ. દોસ્ત આ સમય એવો છે કે તારું લોહી ઉકળતું છે, રોજ નવા નવા વિચારો આવતા હશે. તું બહારની દુનિયામાં નજર કરીશ તો ઘણી બધી બાબતો તારી નજરે ચડશે અને તને લાગશે કે આ બદલવું જોઈએ. જિંદગી વિષેના તારા ખયાલાતો બદલશે. રોજ એક નવું સત્ય તારી સામે આવીને ઉભું રહેશે. આવા સમયે ઘણી વખત તને આનંદ થશે, ઘણી વખત તને ગુસ્સો આવશે, ઘણી વખત તને દુખ થશે તો ઘણી વખત તને નિરાશા પણ થશે. પણ આવા સમયે શાંત મન રાખીને તારા વર્તમાનને શું અનુકુળ છે એ જોઈને તારે નિર્ણય લેવાનો થશે. આવા સમયે એવું બને કે તું તારી જાતને એકલો માની બેસે, પણ હકીકત એ છે કે કોઈ જ એકલું હોતું નથી, જો તમે પોતે તમારી સાથે હોવ.

છેલ્લા થોડા મહિનાઓથી તું ખુદ તારી અંદર થઇ રહેલા ફેરફારોને નિહાળી શકતો હોઈશ. હવે તારું શરીર ખુબ બધા ફેરફારો કરી રહ્યું છે પોતાની અંદર. હવે દર અઠવાડિયે તારે દાઢી બનાવવી પડે છે. તારા પૌરુષી અન્તાસ્ત્રવો સક્રિય થઇ રહ્યા છે. શરીરની અંદર શારીરિક અને ભાવાત્મક આવેગો વધી રહ્યા છે એ તું પોતે જ અનુભવી રહ્યો છે. કોલેજના મુક્ત વાતાવરણ અને તારા શારીરિક ફેરફારો તને વિજાતીય પાત્ર તરફ આકર્ષવા પ્રેરશે. આ ખુબ સામાન્ય બાબત છે કે આપણા શરીરની આસપાસ ૬૦ સેન્ટીમીટરની ત્રીજ્યામાંથી કોઈ વિજાતીય પાત્ર પસાર થાય અને શરીરમાં એક રોમાંચનું લખલખું પસાર થઇ જાય. આવા વખતે ખુબ સંભાળવાની જરૂર છે. ઘણી વખત તમે જેને પ્રેમ માનતા હોવ એ બીજું કઈ નહિ પણ માત્ર શારીરિક આવેગ હોય છે. આવા આવેગો કાબુ બહાર જતા રહે તો ખરાબ પરિણામો લાવી શકે છે. સખી હોવી એ ખરાબ બાબત નથી, હું તો કહું છું કે સારી સખી હોવી એ અદ્ભુત ઘટના છે, પણ એ સખી સાથેનો સંબંધ ઓળખી લેવો ખુબ જ જરૂરી છે. ક્યાંક એવું ના બને કે છેલ્લે એ સંબંધ મિક્સ થઇ જાય અને તમને દુખ પહોચાડે. એવી જ રીતે મિત્રોને ઓળખવા પણ ખુબ જરૂરી છે. જરૂરી નથી કે તમારી પાસે મિત્રોની એક આખી પલટણ હોય, જરૂરી એ છે કે એવા મિત્રો તમારી પાસે હોય જે તમારા વિકાસમાં મદદ કરે. આવા સમય દરમિયાન સંબંધોનું વ્યવસ્થાપન કરવું ખુબ જરૂરી છે. દરેક સંબંધો સાચા નથી હોતા. કોણ સ્વાર્થનો સંબંધ રાખે છે અને કોણ ભાવનાથી જોડાયેલો છે એ જાણવું જરૂરી છે અને અવા સમયમાં કોઈ સંબંધ તૂટે ત્યારે સંબંધને તોડી નાખતા પહેલા ચારે બાજુનો વિચાર કરી લેજે. આપણી અંગાળીનો નખ વધે ત્યારે આપણે આંગળી નથી કાપતા, નખ કાપે છીએ, પણ હા, જો આંગળીમાં ગેન્ગ્રીન થયું હોય તો આંગળી પણ કાપવી પડે. મતલબ, જયારે વાત વણસે ત્યારે જોજે કે એ તારી આંગળીમાનો વધેલો નખ છે કે ગેન્ગ્રીન. સંબંધોમાં અને પરિસ્થિતિઓમાં ક્યારે અટકવું અને ક્યાંથી છટકવું એ શીખવું ખુબ જરૂરી છે. આ સમય દરમિયાન તારે તારી જાતને ઓળખવાની છે. તારા રસના વિષયો શોધવાના છે. જરૂરી નથી કે તું યુનીવર્સીટીની પરીક્ષામાં પહેલા ક્રમાંકે પાસ થા, પણ જરૂરી એ છે કે તું જે શીખે તેનો પ્રેક્ટીકલ ઉપયોગ કરતા શીખે. માર્ક્સ અને રેન્ક એ ક્યારેય તમારી હોશિયારી કે આવડતનો પુરાવો નથી. માત્ર તારા સિલેબસને દિમાગમાં ઉતારી દેવો એ શિક્ષણ નથી ભાઈ, શિક્ષણ નો મતલબ છે એવી આવડત મેળવો જે તમારા સપનાઓ સાકાર કરવામાં તમને મદદ કરે અને સમાજને ઉપયોગી થાય તેવો વ્યક્તિત્વ વિકાસ કરો.

હવે આ સીરીયસ વાતોને છોડીએ. આ સમય મોજ-મજા કરી લેવાનો પણ છે. ચોવીસ કલાક ભણ્યા કરવું એ જરૂરી નથી. કોલેજ નો મતલબ જ થાય છે દરેક પ્રકારના અનુભવો કરો, પણ તેમાં સારા નરસાનું વિવેકભાન રાખવું જરૂરી છે. જરૂરી નથી કે રોજ રાત્રે ૧૦:૩૦ વાગ્યે સુઈ જવું ને સવારે ૫ વાગ્યે જાગી જવું. ક્યારેક આખી રાત ચીલ કરી લેવામા ને રજાના દિવસે અખો દિ હોસ્ટેલના રૂમમાં બારી-બારણા બંધ કરીને મસ્ત અંધારું કરીને ઘોર્યા કરવામાં પણ એક અદ્ભુત મોજ છે. ક્યારેક રાત્રે ફૂલ ડીનર લેવાને બદલે પેપ્સી અને ગોપાલના નમકીન ખાઈ ને ટચુકડી પાર્ટી પણ કરી લેવાની. મિત્રો-સખીઓ સાથે ક્યાંક ચાની લારી પર ચૂસકી લેવામાં જે મજા છે એ મજા તું કોલેજ પછી નહી લઇ શકે. જે શહેરમાં તું ભણવા ગયો છે એ શહેરની દરેક જાણીતી વાનગીઓ ખાઈને મજા લુંટી લેવાની,  એ શહેરના અંધારા વિસ્તારો પણ ઘૂમી લેવાના અને ક્યારેક રાતનો છેલ્લો શો જોઈને ચાલતા ચાલતા હોસ્ટેલ પાછું ફરવાનું...કેટલું સેક્સી લાગે ! દોસ્ત આ દરેક બાબતો તારા મન અને વિચારોની સીમાઓને મોટી બનાવશે. તારા વિચારો આમાંથી પરિપક્વ બનશે. તારી દ્રષ્ટિ વિશાળ બનશે. આ બધી બાબતો દરમિયાન તું એવા મિત્રને શોધી શકીશ જેની સાથે તું મુક્ત ચર્ચાઓ કરી શકે, વિચારોનું આદાન-પ્રદાન કરી શકે. અને હા, એક મહત્વની વાત-તારા શહેરના પુસ્તકાલયની મુલાકાત લેવાનું ભૂલથી પણ ભૂલતો નહી. તમે તમારા શહેરનું પુસ્તકાલય નથી જોયું એનો મતલબ કે તમે તમારા શહેરને ઓળખ્યું નથી. પુસ્તકો એ આપણી જિંદગીનો એક હિસ્સો છે જેનું જતન થવું જ જોઈએ. સારી ફિલ્મો અને સારા પુસ્તકોમાંથી ઘણું બધું શીખી શકાય છે એ મેં અનુભવ્યું છે.

આ બધા દરમિયાન તું ખુબ બધી ભૂલો કરીશ. ઘણી જગ્યાએ નાદાની દાખવીશ, પણ  ખાતરી રાખજે કે અમે તારી સાથે છીએ. તું ક્યારેય એકલો નથી. ભૂલો કરવી એ ક્યારેય ખરાબ બાબત નથી, પણ એ પુનરાવર્તિત ના થાય એ જોજે, એમાંથી કૈક શીખજે. ખુબ વિચારી વિચારીને જીવવું જરૂરી નથી, જરૂરી છે દિલ-દિમાગને ખુલ્લા રાખીને જીવવું, પોતે જે છીએ તે જ રહી ને જીવવું. મેં તને આ જે જે બાબતો કહી છે એ દરેક બાબતો મારા સારા નરસા અનુભવો અને મેં કરેલી ભૂલોનો નીચોડ જ તો છે ભાઈ! આ જે લખું છું તેને વજન ના બનાવી દેતો, એને હળવાશથી હૃદયમાં ઉતારજે. આ દરેક બાબતો તું અનુભવથી શીખી જઈશ.

શુભાશિષ સાથે...

હોળીની હોળી

૩૬૫ દિવસના વરસમાં ૩૬૫ તહેવારો ઉજવતા નોખા અનોખા દેશમાં ઓર એક તહેવાર આવી ગયો...હોળી. ના ના, હોળી એકલી નહીં, હોળી-ધૂળેટીનો તહેવાર. અગ્નિ અને રંગોના આ અદ્ભુત તહેવાર પર મીરાબાઈને લખવાનું મન થાય કે,

ફાગુનકે દિન ચાર, હોલી ખેલ મના રે…
બિન કરતાલ પખાવજ બાજે,
અનહદકી ઝનકાર રે
બિન સૂર-રાગ છતીસોં ગાવૈ,
રોમ રોમ રંગ સાર રે
શીલ સંતોષકી કેસર ઘોલી,
પ્રેમ પ્રીત પિચકારી રે
ઉડત ગુલાલ લાલ ભયે બાદલ,
બરખત રંગ અપાર રે
ઘટકે સબ ઘટ ખોલ દિયે હૈં,
લોકલાજ સબ ડાલ રે
મીરાં કે પ્રભુ ગિરિધર નાગર,
ચરણકમલ બલિહાર રે… 

હું તો કેસૂડો પલાળીને, ગુલાલના પડિકા બાંધીને ધૂળેટી ઉજવવા સજ્જ થઈને બેઠો ‘તો ત્યાં સમાચાર પત્રોના મધ્યમથી કોઈ ડાહ્યા વ્યક્તિ કે કોઈ ડાહી સંસ્થા દ્વારા જાહેરખબર વાચવા મળી કે આ વખતે પાણીથી નહીં પણ માત્ર ગુલાલથી હોળી માનવીએ...માત્ર ગુલાલનું તિલક કરીને. ઓત્તારી....પાણીથી નહીં? પણ કેમ? તો કે પાણી બચાવો, પાણી તમને બચાવશે! અને પછી આંકડાની ભરમારથી સમજાવવામાં આવ્યું કે ધૂળેટીના દિવસે કેટલું પાણી વેડફાય છે. એવું જ હોળીનું...પ્રદૂષણ થાય ધુમાડાથી. બાપરે! વાત તો સાચી. પણ બીજી ક્ષણે દિમાગ વિચારે ચડી ગયું...હરેક તહેવાર વખતે કેમ ના પડે છે બધા? દિવાળી આવી, ફટાકડા ના ફોડો- પ્રદૂષણ હવા ને અવાજનું. નવરાત્રિ આવી, ડીજે બંધ-અવાજનું પ્રદૂષણ. ગણેશોત્સવ આવ્યો, ગણેશજીને તળાવમાં ના પધરાવો-પાણીનું પ્રદૂષણ.  ઉત્તરાયણ આવી, પતંગ ના ચગાવો-પક્ષીઓના ગાળા કપાય છે.

લાગે છે, છેલ્લા થોડાક વર્ષોથી આ ટ્રેન્ડ બનવા લાગ્યો છે. કોઈ પણ હિન્દુ તહેવાર આવે એટ્લે મનાઈ ફરમાવતી જાહેરાતો...ક્યાક પ્રદૂષણનું બહાનું, ક્યાક જીવદયા. પણ વિચાર એમ આવે કે જે દેશ લાખો વર્ષથી રોજનો એક તહેવાર માનવતો આવ્યો છે એ દેશમાં અચાનક તહેવારો પ્રદૂષણ કેમ કરવા લાગ્યા? કેમ અચાનક પક્ષીઓના ગળા કાપવા લાગ્યા?

હોળી-ધૂળેટી ચાલે છે તો એની જ વાત કરું. આ વખતે તો તિથિઓએ એવી રમત કરી છે કે દરેક ભારતવાસી ગબ્બરસિહની જેમ પૂછવા લાગ્યો છે, હોળી કબ હૈ? કબ હૈ હોળી? વાત એમ છે કે સેંકડો વર્ષોથી આ દિવસે આ દેશનું બાળક સવારમાં ઊઠીને સૌથી પહેલા પોતાની પિચકારી શોધે છે, નવયુવાનો મોટાભાઇ પરણીને લાવેલી નવી ભાભીને શોધે છે, મહિલાઓ તલસાંકળી ને શિંગપાક બનાવે છે ને ડોસા-ડગરા દાન આપવા ડેલીએ બેસી જાય છે. જેમ દી’ ચડે છે એમ બાળકો ને યુવાનો રંગોમાં ગુલતાન થઈ જાય છે. કાદવ કીચડ ને જમાનો બદલાયો એટ્લે હવે પાકા રંગો છાટીને યુવાન હૈયું બીજા યુવાન હૈયાને રંગોથી તરબોળ કરે છે...ક્યાક એ રંગ દોસ્તીનો છે, ક્યાક એ બે યુવાન હૈયા વચ્ચેના પ્રણયનો છે, ક્યાક દિયર ભોજાઈ વચ્ચેની પવિત્ર મજાક છે તો ક્યાક એ ભાઈ-બહેન વચ્ચેના પ્રેમનું ઝરણું છે. આવે વખતે તો પાનખરમાં ભૂખરા અને નીરસ લગતા પહાડોય પલાશના કેસરી રંગના વાઘા પહેરી લે છે, ત્યારે એક હ્રદય બીજા હ્રદયને ભીંજવ્યા વગર શી રીતે રહી શકે? કયું બાળક  પોતાના પડોશીના બાળક કરતાં પોતાની પાસે મોટી પિચકારી છે ને એની “શેડય ઓલી ભીત હુધિ પોગે સે” એમ કહ્યા વગર રહી શકે? કયો પ્રેમી પોતાની શેરીની પોતાને ગમતી નવયુવતીના ભરેલા બદનને ભરપૂર પાણીથી તરબતર કરીને પ્રેમિકાના ભીના થઈને શરીરને ચોંટી ગયેલા વસ્ત્રોમાં દક્ષિણના સૂર્યમંદિરોની પ્રતિમા સામા લગતા લપસી પડાય તેવા વળાંકો નીરખ્યા વગર રહી શકે? ને આવા વખતે કોઈ એમ કહે કે ભાઈ તિલક હોળી ને તિલક ધૂળેટી માનવો...(....) સમજી ગયા ને? અરે હોળી-ધૂળેટી એ રંગો નો તહેવાર છે તો શા માટે ભાઈ રંગો ના છાંટીએ? આ અધિકાર છે આ દેશની જનતાનો કે હરેક તહેવાર તેની આગવી રીતથી મનાવવો. ભાઈ નવરાત્રિ વખતે ખેલૈયાઓ નહીં ખેલે તો શું ઉનાળાની બપોરે રમશે? દિવાળીમાં ફટાકડા ના ફોડીએ તો શું ઘરમાં ઘૂસીને ખાલી મીઠાઇ જ ખાવાની? ઉત્તરાયણના દિવસે પતંગ ના ચગાવીએ તો શું ખાલી ફળિયામાં તડકે બેસીને શેરડી ખાધા કરવાની?

હવે સવાલ એમ ઊભો થાય કે શું તહેવારો ના મનાવવા એ જ તહેવારોની આડઅસર નિવારવાનો એક માત્ર ઉપાય છે? અને જો એ એક માત્ર ઉપાય હોય તો એ ઉપાય કોઈ પણ ભારતીય નાગરિકને માન્ય ન હોઈ શકે. પહેલા જ કહ્યું તેમ આ દેશ તહેવારોનોનો દેશ છે, રંગોનો દેશ છે, સંગીતનો દેશ છે. શું આ વર્ષો જૂની આગવી ઓળખને પ્રદૂષણ ના નામે હોમી દઇશું? કોઈએ વિચાર્યું કે ઉત્તરાયણના પતંગો બનાવવામાં કેટલા ગરીબોને રોજી રોટી મળે છે? ધૂળેટીના ગુલાલ બનાવવાના કામથી કેટલા પેટના ખાડા પુરાય છે? આ તહેવારો બંધ કરશો તો એની રોજી-રોટીનું શું? હોળી-ધૂળેટીના દિવસે રંગો નથી છંટાતા તો એ તહેવારનું મહત્વ શું? અને એવું જ છે કે ધૂળેટીમાં જ પાણી વેડફાય છે? મ્યુનિસિપાલિટીની પાણીની લાઈનો હર અઠવાડિયે તૂટેલી હોય છે એના તરફ આંગળી ચીંધવાની જવાબદારી સોશિયલ મીડિયાની ખરી કે નહિ? તો પછી કેમ માત્ર આવી જ જાહેરખબરો આવે કે “તિલક હોળી માનવો”? શું માત્ર નવરાત્રીમાં જ અવાજ થાય છે? છડેચોક પીપ પીપ પીપ ના કાન ફાડી નાખે એવી બાઈક્સ ને ખટારાને કેમ નથી રોકવામાં આવતા? કેટલીય ફેકટરીઓના ધુમાડા પ્રદૂષણ બોર્ડના નિયત કરેલા કાયદાના છોતરાં ઉખાડી નાખે એ હદને પણ વટાવી ગયા એનું કઈ નહીં ને દિવાળીના ફટાકડા પ્રદૂષણ કરે?  અહી હું એમ બિલકુલ નથી કહી રહ્યો કે તહેવારોથી પ્રદૂષણ થાય તો પણ ઉજવવા જ. પણ હું માનું છુ કે તહેવારો જીવવા જ જોઈએ. નહિતર આ દેશની અદ્ભુત સંસ્કૃતિ નાશ પામશે અને એક દિવસ આ તહેવારો માત્ર પુસ્તકોમાની વાર્તા બની જશે. તહેવારોથી થતી આડસરોને રોકવા માટે વચ્ચેના ઉપાયો યોજવા એ જ પ્રેકટીકલ ઉપાય છે, તહેવારોને ઉજવાતા રોકી દેવા એ નહીં. વ્યવહાર બદલવો એ સાચો ઉપાય છે, તહેવાર બદલવો એ નહીં.

પ્રથમ

બધાના બ્લોગ છે...મારો જ નથી...આ વાક્ય ઘણા સમયથી અથડાતું હતું મગજમાં...અંગ્રેજી પર કાબુ નહીને મારો...એટલે દર વખતે માંડી વાળતો હતો...પણ મારી પ્રિય મિત્ર અદિતિ એ કહ્યું “ ગુજરાતી ભાષા માં ઓછા બ્લોગ્સ લખાય છે...તું ચાલુ કર ને...” જાણે મારા દિલની વાત ચોરી લીધી...પણ રોજ આળસ કરતો હતો. આજે ફરી એ જ વાત થઇ, નક્કી કર્યું “આજે તો બ્લોગ બનાવવો જ છે”...ને લ્યો...તમારી સામે હાજર છે...ટીપીકલ ભાવનગરી, સાયાન્સ નો વિદ્યાર્થી ને સાહિત્યનો જીવ...હરીન્દ્ર બારૈયા.

શરુ કરીએ? મારા જ એક મુક્ત શે’રથી...?

“ફરીથી કોઈ સુમસામ રસ્તા પર આવીને તું મળે,

ધગધગતા સહરાની બળબળતી રેતને ઝાકળ મળે.”